HISTORIA MIASTA

Położenie

Miasto Opole Lubelskie położone jest w południowej części Kotliny Chodelskiej w województwie lubelskim. Rozbudowane jest na niskim równinnym terenie, w sąsiedztwie stawów, około 15km od Wisły. Znajduje się w rozwidleniu lokalnych dróg prowadzących na północ do Kazimierza Dolnego i Puław, na wschód do Chodla i Lublina oraz na południe do Piotrawina, Józefowa i Annopola. Badania prowadzone w Kotlinie Chodelskiej w latach sześćdziesiątych naszego wieku wykazały, że Opole i okolice pochodzą z okresu wczesnego średniowiecza. Już kilka wieków przed powstaniem państwa polskiego mieszkało na tych terenach plemię Wiślan. Rozmieszczenie osad wskazuje, że przebiegał tędy szlak handlowy z Wielkopolski i Mazowsza do Grodów Czerwieńskich oraz drugi szlak z Krakowa na Mazowsze

Nazwa

Nazwa Opole kształtowała się przez wieki. Pierwotnie w znaczeniu potocznym oznaczała zespolenie pewnej liczby sąsiadujących osad. Opola - jak nazywano zespolenie osad - pełniły rolę organizacji społecznych, w których obowiązywały pewne prawa. Oznaczały one ogół obowiązków mieszkańców tych opól. "Dopiero wtórnie, w okresie nieco późniejszym od nazw tych organizacji czy obowiązków, zaczęły powstawać i nazwy miejscowe Opola. A zatem z punktu widzenia znaczeniowego nazwę Opole należy zaliczyć do grupy nazw kulturalnych, bowiem jest ona wytworem kultury społecznej i duchowej w okresie feudalnym" . Po drugiej wojnie światowej dla odróżnienia od miasta wojewódzkiego na Śląsku, wprowadzono dodatkowy człon Lubelskie.

Dzieje

Osada Opole swymi początkami sięga czasów wczesnośredniowiecznych. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z początku XIV wieku. Opole także jako miasto jest jednym z najstarszych na Lubelszczyźnie, brak jednak danych źródłowych dotyczących czasu nadania praw miejskich. Kazimierz Wielki w 1368 roku przenosi istniejącą wieś Opole z prawa polskiego na niemieckie. Staje się to, dzięki zasługom ówczesnego właściciela Opola - Sięgniewa ze Słupczy . Na pewno Opole posiadało już przywilej miejski na początku XV wieku, gdyż Jan Długosz w "Liber beneficjorum" pisze o nim oppidum. Już przed rokiem 1418, pojawia się także pierwsza wzmianka o mieszczanach. W rok później wymieniani są następni. Należy przypuszczać, że Opole otrzymało przywilej miejski na przełomie XIV/XV wieku.

Miasto Opole od swego początku było prywatne. Należało najpierw do rodziny Słupeckich, herbu Rawa. Nie wiadomo natomiast, czy już pierwszy określony mianem dziedzica Słupczy - Grot - sprawujący w 1308 roku urząd podkomorzego sandomierskiego i kasztelana połanieckiego, posiadał wśród swych rozlicznych posiadłości majątek Opole. Jest to prawdopodobne, ponieważ już wspominany Sięgniew ze Słupczy przed 1368 rokiem był właścicielem Opola. Rodzina Słupeckich żyła w bliskich kontaktach z otoczeniem króla Władysława Łokietka. Następny z rodziny Słupeckich, Łukasz, był uczestnikiem konfederacji. To właśnie on w 1450 roku uzyskał od króla Kazimierza Jagiellończyka nowy przywilej lokacyjny (po utracie starego w czasie pożaru) uprawniający do odbywania w Opolu jarmarku w dzień Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia) i targ co tydzień we środę. Po śmierci Łukasza 18 czerwca 1471 roku włości opolskie przejął syn Jan z Konar. Działał prężnie w dziedzinie polityki, zasłużył się dla Opola, uzyskując w 1478 roku potwierdzenie przywilejów miejskich. Dzięki niemu miasto uzyskało także przywilej regulujący sprawę uposażenia wójta i nadający mieszkańcom las między Opolem a Kluczkowicami. Następnym dziedzicem Opola był Zbigniew Słupecki - dworzanin króla, senator, a w końcu od 1532 roku kasztelan połaniecki. Ożenił się z Barbarą Firlejówną, córką kasztelana krakowskiego. Opole w tym czasie było miastem kupieckim, do którego zjeżdżali się ludzie z różnych stron, a szczególnie zza Wisły, od strony Solca. Dlatego też Zbigniew uzyskał w 1535 roku przywilej przyznający mu pobieranie opłaty mostowej w wysokości 6 denarów od wozu

Rodzina Słupeckich należała do wykształconych. Członkowie tego rodu zdobywali najpierw wykształcenie w kraju, a później pogłębiali je przez studia i podróże zagraniczne. Stanisław Słupecki, syn Zbigniewa, kolejny właściciel Opola od ok. 1550 roku ukończył studia uniwersyteckie w Wittenberdze i Lipsku. Po powrocie do kraju był przedstawiany jako reprezentant mody zagranicznej. Sam Mikołaj Rej w Zwierzyńcu o nim pisze:

"Polak nad wsze narody jest w tem osobniejszy
Iż, ukaż mu jaki kształt, by też nadziwniejszy,
Uźrzysz go trzeciego dnia, alić on tak chodzi,
Postawą i ubiorem każdemu ugodzi.
Wnet to właśnie obaczysz z tego Słupeckiego,
Byś miał na cudzoziemca patrzyć na jakiego;
Porówna siew dzielności z każdym i w postawie
I na każdej poczciwej nie myli się sprawie".

Był trzykrotnie posłem na Sejm w latach 1564, 1565, 1569. Organizował zjazdy szlacheckie, między innymi w Łowiczu w 1572 roku i Stężycy w 1575 roku. Był także kasztelanem lubelskim od roku 1569. Podpisał słynny akt konfederacji warszawskiej w roku 1573, a także synod krakowski w 1574 roku. Był posłem do cesarza Maksymiliana w 1573 roku . W Opolu zorganizował tzw. "nowe miasto", skupiające rzemieślników różnego rodzaju, którym nadawał ziemię, aby mogli tu zamieszkać. Rozplanowane miasto otrzymało odrębny rynek w kształcie czworoboku wraz z ratuszem wzmiankowanym w 1569 roku. "Nowe miasto" nie było samodzielną gminą, lecz stanowiło pewien etap prężnego ośrodka miejskiego. Dzięki zasługom Stanisława Słupeckiego, król Zygmunt August wydał 8 marca 1569 roku przywilej zezwalający na zorganizowanie w mieście cechów. Mieściły one w sobie dwie grupy rzemieślnicze. Do pierwszej zaliczeni byli rzemieślnicy wytwarzający z surowców takich jak: skóra, drewno, wełna, żelazo. Druga grupowała rzemieślników słabiej reprezentowanych specjalności.

Stanisław Słupecki jednak nie wniósł zasług dla Kościoła w Opolu. Idąc za ruchem reformacyjnym, już jako kasztelan lubelski przeszedł na kalwinizm. Najprawdopodobniej w 1557 roku wprowadził nabożeństwa kalwińskie w kościele w Opolu oraz filialnym w Kluczkowicach. Po śmierci Stanisława w 1575 roku dobrami opolskimi zarządzała wdowa po zmarłym - Zofia. Równocześnie opiekowała się synami Zbigniewem i Feliksem oraz trzema córkami. Zbigniew, starszy syn Stanisława i Zofii, tak jak ojciec podróżował za granicę, szczególnie do Włoch. Po powrocie jako gorliwy kalwin uczestniczył w zjazdach szlacheckich, a w 1585 roku posłował na sejm. Zmarł około roku 1598, najprawdopodobniej pojednawszy się z Bogiem.

Druga połowa XVI wieku była pomyślna, jeśli chodzi o wzrost zamożności i znaczenia mieszczan opolskich. Znacznie rozwinęło się rzemiosło, które stanowiło utrzymanie dla większości mieszczan. Jak wykazują materiały archiwalne, w Opolu pracowało kilku Niemców trudniących się handlem i udzielających kredyty. W tym okresie Opole było miastem średnim pod względem liczby ludności, wśród miast prywatnych województwa lubelskiego. Według S. Wojciechowskiego liczyło od 400 - 1000 mieszkańców.

Młodszy syn Stanisława i Zofii Słupeckich, Feliks, studiował między innymi w Strasburgu, zwiedzał Padwę. Po powrocie do rodzinnego Opola 14 maja 1600 roku ożenił się z córką Andrzeja Leszczyńskiego, wojewody brzeskiego, Barbarą, gorliwą kalwinką. Około 1613 roku przeszedł na katolicyzm, czym zjednał sobie sympatię u króla Zygmunta III, który mianował go później kasztelanem lubelskim.

Najprawdopodobniej z inicjatywy i fundacji Feliksa wybudowano pałac w Opolu. Niektórzy uważają, że pałac w Opolu, obecnie Liceum Ogólnokształcącebudowniczym pałacu - przebudowanego później przez Lubomirskich - był Tylman z Gameren. Data 1613 znaleziona na belce pochodzącej z pałacu, wiązałaby się z renowacją kościoła drewnianego w Opolu w 1615 roku, przez Feliksa Słupeckiego - "naprawiwszy ruiny Kościoła, powrócił fundusz kapłanom". Mogła także wybudować pałac Barbara z Leszczyńskich, która także wybudowała zbór kalwiński w Opolu. Na pewno pierwotny pałac był wybudowany w I poł. XVII wieku.

W 1617 roku umiera Feliks pozostawiając żonę Barbarę z Leszczyńskich z licznym potomstwem (pięcioma synami i czterema córkami), wychowanymi w wierze kalwińskiej. Jednak Barbara nie przeszkadzała w wypełnianiu woli męża, a mianowicie w powrocie mieszkańców do Kościoła katolickiego. Wybudowała nowy budynek, przeznaczony na zbór kalwiński dla tych, którzy chcieli pozostać w tej wierze. Najstarsi synowie Feliksa i Barbary, Mikołaj i Krzysztof, studiowali w Akademii Zamojskiej, od 1623 roku kontynuowali naukę we Frankfurcie, a od 1629 roku w Paryżu, gdzie dołączył do nich młodszy brat Jerzy.

Jerzy Słupecki będąc starostą w Pilźnie przeszedł na katolicyzm w 1644 roku, co sprzyjało jego dalszym awansom. W 1653 roku został podkomorzym lubelskim, a w 1661 roku kasztelanem lubelskim i awansował na krzesło senatorskie.

W tym czasie Opole przeżyło dramatyczny okres wojen i najazdów w latach od 1648 do 1656, kiedy zostało spalone przez Szwedów. Rejestry podymnego z 1663 roku piszą o 75 domach. Licząc, że w każdym domu mieszkało około 6 osób, miasto mogło liczyć w tym okresie 450 mieszkańców. Natomiast spis pogłównego z 1674 roku, mówi o 478 mieszkańcach, z których 88 to Żydzi. W roku 1661 król Jan Kazimierz nadał miastu prawo odbywania dwóch jarmarków, co miało przyciągnąć kupców i pomóc w odbudowaniu miasta.

Jerzy Słupecki zgromadził w pałacu w Opolu dużą ilość książek. "W ten sposób książnica, która znalazła się u Jerzego Słupeckiego, liczyła co najmniej 300 dzieł. Składała się z druków z XVI i pierwszej połowy XVII stulecia. Co do języka pośród dzieł, będących obecnie własnością seminarium duchownego w Lublinie, przeważa łaciński, po nim idą włoski, francuski i niemiecki". Cały swój zbiór biblioteczny Jerzy zapisał Kościołowi w Opolu. Jednak po jego śmierci w 1663 roku książki zabrał Stanisław Borkowski, mąż Teodory Słupeckiej, córki Jerzego.

W tym miejscu należy wspomnieć, że w latach 1650 - 1675, z fundacji rodziny Słupeckich wzniesiono obecny murowany kościół w Opolu.

Jerzy osierocił dwie córki: Teodorę i nieletnią Barbarę, której opiekunem został brat Jerzego, Mikołaj. To właśnie on w 1668 roku przekazał pod nadzór Bogusławowi Ząbskiemu dobra Niezdów, Trzciniec i Wrzelów, którymi zarządzał do swej śmierci w 1678 roku. Teodora, jak już wspomniano, została zaślubiona Stanisławowi Dunin - Borkowskiemu, a Barbara Marcinowi Butlerowi, staroście drohickiemu, który odziedziczył majątek opolski. Barbara jednak szybko owdowiała bezpotomnie i wyszła ponownie za mąż. Po bezpotomnej śmierci Butlerów jedyną dziedziczką dóbr opolskich została Teresa Borkowska, córka Stanisława i Teodory, która wniosła je w posagu mężowi Stanisławowi Tarle w roku 1682, późniejszemu wojewodzie lubelskiemu. Po śmierci Stanisława w 1705 roku krótko dobrami opolskimi zarządzała jego żona, a następnie syn Jan. Rodzina Tarłów była związana z opolskim Kościołem, w którym należeli do Archikonfraterni Różańca Świętego.

Już od najmłodszych lat Jan Tarło herbu Topór był przygotowywany przez ojca do pełnienia najwyższych funkcji państwowych. W wieku 13 lat, w roku 1697 posłował przy boku ojca na sejmie koronacyjnym Augusta II, gdzie otrzymał rangę pułkownika regimentu koronnego w Koronie. Był wojewodą lubelskim od 1719 roku oraz generałem wojsk koronnych. W 1736 roku już jako wojewoda sandomierski otrzymał najwyższe polskie odznaczenie - order Orła Białego. Najważniejszą rolę w życiu Jana Tarły odegrał walny Sejm Grodzki 28 września 1726 roku. Na tym sejmie został wyznaczony na posła do papieża Benedykta XIII. Do Rzymu miał zawieźć konstytucję uchwalającą prawo patronatu królewskiego nad opactwami w Polsce. Jednak do tego poselstwa nie doszło, gdyż papież wcześniej wydał breve przeciwko uchwałom sejmu. Tarło pertraktował natomiast z nuncjuszem Pauliccim w Polsce przez dziesięć lat. W 1736 roku podczas sejmu pacyfikacyjnego w Warszawie doszło do podpisania konkordatu. Zawarto traktat, na mocy którego wybór opatów należał nie do zakonników, ale do króla.

Dzięki Janowi Tarle Opole uzyskało kolejny przywilej zezwalający na trzeci jarmark, wydany przez króla Augusta II w 1713 roku. W 1729 roku Jan Tarło nadał przywilej rzemieślnikom z Niemiec przebywającym w Opolu, który gwarantował im wykonywanie rzemiosła, możliwość osiedlania się i zwolnienie od podatków na trzy lata oraz swobodne wyznawanie swojej wiary.

Jan Tarło przyczynił się do rozwoju Opola, tworząc około 1738 roku fundację. Nadał ją pijarom, którzy wybudowali klasztor mieszczący także szpital wraz z pracowniami rzemieślniczymi. Marzeniem Jana Tarły było, aby utworzono w Opolu także szkołę rzemieślniczą. Powstała ona dopiero po śmierci dziedzica w 1750 roku, kiedy to Stanisław i Ignacy Konarscy uzyskali zgodę Stolicy Apostolskiej na fundację. Ksiądz Ignacy Konarski sprowadził na pięć lat do Opola najlepszych rzemieślników, którzy uczyli w tej szkole zawodu. "Sprowadzeni do tego zakładu najdoskonalsi stolarze, ślusarze, garbarze, sukiennicy i tkacze obowiązani zostali pięcioletnim kontraktem sposobić uczniów do każdego z tych rzemiosł" . Mogli oni sprzedawać swoje wyroby po dowolnej cenie. Dzięki korzystnym warunkom umowy do Opola przyjechało wielu fachowców w różnych dziedzinach. Była to pierwsza szkoła rzemieślnicza w Polsce. Mimo tak krótkiego czasu istnienia szkoły u opolan zaszczepiono zamiłowanie do rzemiosła.

Cztery lata po śmierci Jana Tarły Zofia z Krasińskich poślubiła owdowiałego wojewodę lubelskiego, późniejszego kasztelana krakowskiego Antoniego Lubomirskiego. Zofia uczestniczyła czynnie w życiu towarzyskim, politycznym, a także zarządzała dobrami opolskimi. Z jej inicjatywy dokonano przebudowy pałacu w Opolu w latach 1766-1772 na rezydencję barokowo - wczesnoklasycystyczną według projektu architekta Dominika Merliniego oraz Jakuba Fontany, przy współudziale Franciszka Ferdynanda Naxa. Koszty rezydencji, którą zaliczono do jednej z najświetniejszych w kraju, wyniosły ok. 200 tysięcy złotych. Goszczono w tym pałacu w 1781 roku wielkiego księcia Pawła, a 2 marca 1787 roku jadącego do Kaniowa na prywatne spotkanie z Katarzyną II króla Stanisława Augusta, "...około godziny wpół do 8 wieczorney stanąwszy, w ozdobnem, wygodnym i miłym sobie domie, udał się na spoczynek; bywszy pierwey pod niebytność J. Oświeconey gospodyni przyiętym na dziedzińcu od JPana Dłuskiego, Podkomorzego Lubelskiego, a w samym zaś pałacu, przywitany mową Polską od xiędza Karolli, rektora xięży Pijarów tamecznych".

Antoni Lubomirski zmarł 8 marca 1782 roku, nie pozostawiając potomstwa, gdyż jedyny syn zmarł w dzieciństwie, w 1760 roku. Po śmierci Zofii 27 października 1790 roku Opole przeszło w ręce kasztelana kijowskiego Aleksandra Lubomirskiego, dalszego krewnego rodziny. Przejął on od mieszczan część gruntów obok wsi Zagrody i Niezdów, co nie przysporzyło mu sławy wśród mieszkańców Opola. Bardzo rzadko przebywał w Opolu, ponieważ był generałem wojsk francuskich . Jak sądzą niektórzy, jeszcze wcześniej, bo w 1776 roku, Aleksander Lubomirski nabył od Antoniego Lubomirskiego "klucz opolski". pałac w Niezdowie Do tych dóbr należał także Niezdów, gdzie najprawdopodobniej w latach 1776 - 1804 roku Aleksander Lubomirski wybudował pałac. W roku 1787 ożenił się z Rozalią Chodkiewiczową, która cieszyła się - podobno - sławą jednej z najpiękniejszych kobiet polskich. Także rzadko przebywała w Opolu, ponieważ odbywała podróże szczególnie do Francji. park pałacowy w Niezdowie Zawierała znajomości z wielkimi ówczesnymi osobistościami, między innymi z królem Francji Ludwikiem XVI oraz księciem Józefem Poniatowskim. W roku 1794 została oskarżona we Francji o spisek i 30 czerwca trybunał rewolucyjny skazał ją na śmierć. Aleksander Lubomirski opiekował się dobrami Opolskimi do 1804 roku. Po jego śmierci dziedziczką włości została Aleksandra Rozalia, córka Aleksandra i Rozalii, która w 1805 roku poślubiła Wacława Rzewuskiego, herbu Krzywda. Rozalia zajmowała się majątkiem, gdyż jej mąż podróżował po Turcji i krajach arabskich, prowadził też żywot koczownika na Podolu. W czasie powstania listopadowego stworzył oddział powstańczy. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w 1830 roku.

Rozalia Rzewuska wiele czyniła dla miasta Opola, szczególnie w obronie praw mieszczan. Wstawiła się za mieszkańcami, gdy ich prawo do wyrębu lasu na budulec i opał, ustalone przywilejem z 1478 roku, było naruszone przez dzierżawcę Andrzeja Horodyskiego. Spis ludności z roku 1787 podaje, że Opole liczyło 1899 mieszkańców, w tym 1710 to katolicy, 101 Żydzi, a 28 dysydentów.

Pogarszająca się sytuacja gospodarcza w Polsce na początku XIX wieku wpłynęła ujemnie także na Opole. Upadł handel, mieszkańcom nie wiodło się najlepiej. Na 1848 osób mieszkających w Opolu, 1018 byli to chrześcijanie, 827 to Żydzi, a 3 osoby innych wyznań. Na 197 domów tylko 25 było murowanych. Wzmianka z 1843 roku mówi o około trzech tysiącach mieszkańców, natomiast w końcu XIX wieku o czterech tysiącach.

W 1857 roku dotychczasowa dziedziczka Opola sprzedała miasto Kazimierzowi Wydrychiewiczowi. Pałac w Opolu przekazała rządowi carskiemu, z przeznaczeniem na rezydencję dla cara Aleksandra. Pałac wykorzystano później na koszary dla wojska. To sprawiło, że zostały zatarte cechy stylowe tego pałacu. Liczne zbiory książek, które były w nim zgromadzone rozdała szkołom publicznym. Kazimierz Wydrychiewicz nie umiał zjednać sobie chłopów, co prowadziło do buntów w sprawie płacenia podatków, szczególnie z gruntów wsi Janiszkowice, które zostały włączone do dóbr dworskich. Przebudował i odrestaurował pałac w Niezdowie. Po jego śmierci w 1869 roku, cały majątek przeszedł na dalszych krewnych: Kacpra Wydrychiewicza i Filipinę z Dębińskich Stojanowską.

Około roku 1860 liczba mieszkańców miasta Opole liczyła 2354, z czego 1587 to Żydzi. Większa część mieszkańców zajmowała się rzemiosłem oraz handlem. Coraz mniej osób trudniło się rolnictwem, którego znaczenie w tym okresie spadło. W mieście zatrudnionych było 5 urzędników oraz l nauczyciel.

Opole Lubelskie było miastem prywatnym do 1866 roku. W roku 1869, podobnie jak wiele mniejszych ośrodków Guberni Lubelskiej i Królestwa Polskiego, Opole utraciło prawa miejskie i przekształcone zostało w osadę. Od 1870 roku władzę w osadzie pełnił wójt jako zwierzchnik gminy.  W 1871 roku dobra opolskie przeszły w ręce rodziny Kleniewskich: Franciszka, Władysława i Jana. Zajmowali się gospodarstwem rolnym, które postawili na wysokim poziomie, stawy wykorzystali na hodowle ryb. W 1883 roku wybudowali cukrownię. Z ich inicjatywy powstał młyn amerykański oraz dwa młyny wodne, tartak i cegielnia. W 1879 roku Opole zniszczył pożar.

W 1957 roku uzyskało ponownie prawa miejskie i zostało siedzibą powiatu, a w 1975 roku, w związku z państwową reformą administracyjną, siedzibą urzędu miasta i gminy. Obecnie jest znów miastem powiatowym.



(na podstawie pracy magisterskiej ks. Piotra Drozda pt. Dzieje parafii rzymsko-katolickiej w Opolu Lubelskim pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP w latach 1914 - 1995. Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1999.)

GŁÓWNA ] [ HISTORIA  MIASTA ] [ HISTORIA  PARAFII ] [ OPIS  KOŚCIOŁA ] [ CMENTARZ ] [ DZWONNICE ] [ KAPLICZKI ] [ ODPUSTY ] [ PORZĄDEK  NABOŻEŃSTW ] [ INFORMACJE  KANCELARYJNE ]